Mantelzorg is een volkomen vrijwillige, gratis  en niet-professionele hulpverlening, die meestal gebaseerd is op een reeds bestaande relationele betrokkenheid met de zorgbehoevende (chronisch zieke of gehandicapte partner, ouder, kind,...). Deze relationele band hoeft echter geen familiale verwantschap in te houden, maar kan evenzeer een buur, vriend of welke persoon dan ook betreffen, die persoonlijk nauw betrokken is.

Mantelzorg betreft een persoonlijk engagement ten dienste van een persoon, die omwille van allerlei redenen chronisch zorgbehoevend is geworden. Dat kan zijn omwille van een accidenteel gebeuren, ziekte, verslaving, ouderdom,...

De mantelzorgtaken die de verzorg(st)er op zich neemt, zullen meestal rechtstreeks verband houden met de belangrijkste noden van de behoevende. Die kunnen variëren van praktische dienstverleningen zoals bijvoorbeeld administratieve bijstand, vervoer, huishouding, verpleging of  boodschappen doen. Maar ook van een meer gevoelsmatige aard zoals aandacht, begrip of emotionele omhulling, die de zorgbehoevende een groter persoonlijk houvast en gevoel van geborgenheid geven.

onmisbare schakels
Ondanks de cruciale belangrijkheid van een mentaal welbehagen en de daarbij ontegensprekelijke  correlatie met somatische klachten, is onze hedendaagse zorgverlening jammerlijk nog steeds hoofdzakelijk georiënteerd op een loutere somatische benadering. (zie ook of klik hier voor artikel Luc Van de Ven, gerontopsycholoog)

Daardoor zijn mantelzorgers onmisbare schakels in het sociale vangnet van de betrokkene. De afhankelijkheidssituatie beperkt de zorgbehoevende immers in zijn mogelijkheden om zelf invulling geven aan zowel praktische als belangrijke psychische noden, hetgeen kan leiden tot een nog groter afhankelijkheidsgevoel, frustratie, moedeloosheid, isolement en tenslotte apathie, een gebrek aan levensvreugde en depressie.

belasting
Door het regelwerk dat bij deze zorgtaken komt kijken, hebben veel mantelzorgers steeds minder tijd voor hun eigen agenda. Bovendien kost het geven van mantelzorg veel energie en kan de emotionele druk soms hoog zijn. Dit vergroot de kans op overbelasting en stressituaties, waardoor mantelzorgers soms zelf ziek worden of in problemen raken bij het combineren van mantelzorgtaken en werk. (zie ook: Mantelzorger, denk ook aan jezelf!)

motivatie
Een juiste motivatie, die niet gekiemd is vanuit een gevoel van medelijden, verplichting of schuldgevoel, dan wel een spontane betrokkenheid en hartelijkheid jegens de betrokkene, kan deze taak enkel gunstig beïnvloeden. Tevens zal ook een realistisch beeld op - en afbakening van - de eigen mogelijkheden onontbeerlijk zijn, evenals een overleg met alle betrokkenen in eigen omgeving of gezin.

schematisch
figuur 1
Deze schematische voorstelling  illustreert gradueel de nabijheid van  vooral een individuele, gevoelsmatige en meer intieme betrokkenheid en omhulling van de zorgbehoevende, via mantelzorg en persoonlijke sociale contacten.

figuur 2
Het ontbreken van deze belangrijke mantelzorgfuncties kunnen voor de afhankelijke zorgbehoevende aanleiding vormen tot een psychisch vacuüm.
Een escalerend (psychisch) onbehagen door isolement, vereenzaming en gebrekkige eigenwaarde zullen hierbij vaak bijdragen tot een gebrek aan zingeving, levensmoeheid, depressie of andere psychische disfunctie, met ook lichamelijke klachten. Helaas wordt daarbij de oorzakelijkheid door de somatisch georiënteerde zorgverlening dikwijls niet correct geduid of gepaste aandacht toebedeeld.

Men hoeft overigens geen zorgafhankelijke oudere te zijn om in dergelijke situatie terecht te komen, maar het zal begrijpelijk zijn dat deze leeftijdsgroep wel bijzonder kwetsbaar is...

links

ERKENNING VOOR MANTELZORGERS IN AANTOCHT?

Groen! wil statuut voor mantelzorgers
bron: Knack.be -  29 juni 2011 - foto: Lieven Van Assche

Als iedereen langer moet werken, wie zal dan nog de zorg kunnen opnemen voor een hulpbehoevend familielid, vraagt Groen!-parlementslid Mieke Vogels zich af.

Mantelzorgers zijn doorgaans mensen tussen de 55 en de 65 jaar die vervroegd met pensioen zijn kunnen gaan en die bijspringen in de opvang van kleinkinderen of hulpbehoevende familieleden. Met hoeveel ze precies zijn en hoeveel uren zorg ze verlenen, is niet bekend. En net dat is een probleem, vindt federaal parlementslid Mieke Vogels (Groen!). Het federaal planbureau rekent nu uit hoeveel onze pensioenen zullen kosten en hoelang we daarvoor zullen moeten werken. Maar het planbureau zou ook de mantelzorg mee in rekening moeten brengen, vindt Vogels.

Wat is het probleem precies?
Mieke Vogels: We zitten nu al met wachtlijsten in de kinderopvang, in de gehandicaptenzorg en in de bejaardenzorg. Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) zei onlangs nog dat er elke maand drie rusthuizen bij zullen moeten komen om aan de vraag te voldoen. Als de mantelzorgers binnenkort allemaal langer moeten werken, dan dreigt die informele zorg weg te vallen en neemt de druk op de professionele zorg nog toe. Het debat over de verhoging van de pensioenen wordt nu te eenzijdig gevoerd. We moeten oppassen dat we geen nieuwe problemen creëren door andere op te lossen. Wat wij vragen is dat er naast de verlenging van de pensioenleeftijd ook een statuut komt voor mantelzorgers. Anders dreigt de informele zorg weg te vallen.

Er bestaat toch al een systeem van zorgverloven?
Vogels: Zorgverlof is beperkt tot een periode van twaalf maanden en geeft de persoon in kwestie een vergoeding. Wij vragen geen vergoeding, maar wel de mogelijkheid om enkele jaren zorg op te nemen met behoud van alle rechten voor de sociale zekerheid.

Wat houdt het statuut precies in?
Vogels: De federale sociale zekerheid werkt met criteria voor zorgbehoevenden. Wat wij willen, is dat als je aan die criteria voldoet, je het recht krijgt om een voltijdse of twee halftijdse mantelzorgers aan te stellen. De mantelzorgers moeten aangesloten zijn bij een erkende vereniging en behouden al hun rechten voor de sociale zekerheid. Dat wil zeggen dat de jaren mantelzorg meetellen als werkende jaren voor de berekening van het pensioen. Wie ontslag heeft moeten nemen of deeltijds gaat werken, behoudt alle rechten bij de RVA. Nu wordt de sociale én economische rol van de mantelzorg volledig onderschat. Daar willen we met dit voorstel verandering in brengen. (Cathy Galle)